Cevap: Makam bilgisi olupta yardım edebilecek varmı?
BÛSELİK ŞEDDLERİ
NİHÂVEND MAKAMI
a- Durağı:Râst perdesidir.
b- Seyri: İnici-çıkıcıdır. Bazen çıkıcı, bazen de inici gibi seyre başlarsa da, hemen çıkıcı-inici hale döner.
c- Dizisi: Bûselik makamının dizisinin Râst perdesindeki şeddidir. O halde, Râst perdesi üzerindeki Bûselik beşlisine, güçlü Nevâ (re) üzerinde bazen bir Kürdî dörtlüsünün, bazen de Bûselik dizisinin ikinci şeklinde olduğu gibi bir Hicaz dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Bûselik beşlisiyle Kürdî veya Hicaz dörtlüsünün birleştiği yerdeki Nevâ (re-5.derece) makamının güçlüsüdür.
e- Asma Karar Perdeleri: Nihâvend makamı asma kararlar bakımından oldukça renklidir. 6. derece Nîm Hisâr (S bemollü mi) perdesi üzerinde Çârgâh çeşnisiyle 4. derece Çârgâh perdesi üzerinde Bûselik çeşnisiyle asma kararlar yapılır.
f- Donanımı: Si ve mi küçük mücenneb bemolü donanımı yazılır. Gerekli diğer değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Râst, Dügâh,Kürdî, Çârgâh, Nevâ, Nîm, Hisâr, Acem, Gerdâniye’dir.
h- Yeden’i: 1. aralıktaki(b diyezli fa) Irâk perdesidir.
ı- Genişlemesi: Nihâvend makamı hem tiz durağın üstünden, hem de durak perdesinin altından genişleyebilir.
KÜRDÎ ŞEDDLERİ
KÜRDÎ’Lİ HİCAZKÂR MAKAMI
a- Durağı: Râst perdesidir.
b- Seyri: İnicidir.
c- Dizisi: Kürdî makamı dizisinin Râst perdesi üzerindeki inci şeddidir. Yani Râst perdesi üzerinde bir Kürdî dörtlüsüne Çârgâh perdesi üzerinde bir Bûselik beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: İnici bir makam olduğu için birinci mertebe güçlü tîz durak Gerdâniye perdesidir.
e- Asma Karar Perdeleri: Asma karar perdesi olarak en önemli ana dizinin ek yerindeki Çârgâh perdesidir.
f- Donanımı: Si, mi, la için küçük mücenneb bemolü donanıma yazılır.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru çıkıcı olarak Râst, Nîm Zîrgûle, Kürdî, Çârgâh, Nevâ, Nîm Hisar, Acem, Gerdâniye’dir.
h- Yeden’i: 1. aralıktaki fa acem Aşîrân perdesidir.
ı- Genişlemesi: Başta incelendiği gibi, durak üzerindeki çeşni tîz durak üzerine simetrik olarak göçürülür.
i- Seyir: Tîz durak Gerdâniye civarından seyre başlanır. Bu perdenin iki tarafındaki çeşnilerde karışık gezinildikten sonra, Gerdâniye perdesinde Kürdî çeşnisiyle yarım karar yapılır.
ZÎRGÛLE’Lİ HİCAZ ŞEDLERİ
Zîrgûle’li Sûz’nâk Makamı
a- Durağı: Râst perdesidir.
b- Seyri: İnici-çıkıcıdır.
c- Dizisi: Zîrgûle’li Hicaz makamı dizisi Râst perdesindeki şeddidir. Yani Râst perdesinde bir Hicaz beşlisine Nevâ perdesi üzerinde bir Hicaz dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Diziyi meydana getiren beşli ile dörtlünün ek yerindeki 5. derece Nevâ perdesidir. Üzerinde Hicaz çeşnisiyle yarım karar yapılır.
e- Asma Karar Perdeleri: Güçlü Nevâ perdesi üzerindeki Hicaz çeşnili yarım kararın neticesi olarak Çârgâh perdesinde Nikrîz çeşnisi ile asma karar yapılır.
f- Donanımı: Si için koma bemolü, mi ve la için bakiye bemolü, fa için bakiye diyezi donanımı yazılır.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Râst, Zîrgûle, Segâh, Çârgâh, Nevâ, Hisar, Eviç ve Gerdâniye’dir.
h- Yeden’i:1. aralıktaki B diyezi fa Irâk perdesidir.
ı- Genişlemesi: Zîrgûleli’li Sûz’nâk makamı taraftan genişler. Bu genişleme iki şekilde yapılır:
1- Durak Râst perdesi üzerindeki Hicaz beşlisi tîz durak Gerdâniye perdesi üzerine aynen simetrik olarak göçürülür.
2- İkinci çeşit genişleme yine tîz tarafından yapılır. Güçlü üzerindeki Hicaz dörtlüsü tîz durak Gerdâniye üzerine bir Bûselik beşlisi getirilmesiyle Nevâ’da Hümâyûn dizisi halinde uzatılır.
i- Seyir: Güçlü Nevâ civarından seyre başlanır. Dizinin iki tarafında karışık gezinildikten sonra güçlü Nevâ perdesinde Hicaz çeşnili yarım karar yapılır.
NEV’ESER ŞEDDİ
Reng-i Dil Makamı
Mühendis Hâlis Bey tarafından bulunmuş bir makamdır. Dr. Subhi Ezgi makamını incelemiştir. * “ Bu makam Nev’eser’in fa Acem Aşîrân sesi üzerinde şeddidir ; o pest tarafta bir Nikrîz beşlisine tîz tarafta bir Hicaz dörtlüsünün katılmasından hâsıl olmuştur. “
“Durak sesi fa Acem Aşîrân, güçlü do Çârgâh yeden Kaba Dik Hisar’dır Makam inicidir. Ya gücünden, yahut tîz duraktan başlar, Hicaz dörtlüsünden veya tîz taraftaki Reng-i Dil dizisinin beşlisinde gezinir. Genişlemiş kısımda tîz durak veya güçlüde süreksiz kalır. Sonra Nikrîz beşlisi ile durakta yedenli yedensiz karar eder.”
MÜREKKEB(BİLEŞİK) MAKAMILAR
Mürekkeb Makamlar bölümünde, makamları tîzden peste doğru sıralanır. Mürekkeb makamlarımız aşağıdaki 8 ses üzerinde kara verilir. Bunlar:
a- Bûselik perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
b- Segâh perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
c- Dügâh perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
d- Râst perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
e- Irâk perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
f- Acem Aşîrân perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
g- Hüseynî Aşîrân perdesinde karar veren mürekkeb makamlar,
h- Yegâh perdesinde karar veren mürekkeb makamlar’dır.
BÛSELİK PERDESİNDE KARAR EDEN MÜREKKEB MAKAM
Nişâbûr Makamı
a- Durağı: Bûselik perdesidir.
b- Seyri: Çıkıcıdır.
c- Dizisi: Yerinde Nişâbûr dörtlüsüne 4. derece Hüseynî perdesinde bir Kürdî dörtlüsünün, 5. derece Acem perdesinde bir Çârgâh dörtlüsünün ve 3. derece Nevâ perdesinde bir Bûselik dizisinin eklenmesinden meydana gelmiştir
d- Güçlüsü: 3. derece Nevâ perdesidir. Üzerinde Bûselik çeşnisi ve dizisi vardır.
e- Asma Karar Perdeleri: Hüseynî perdesinde Kürdî çeşnili asma karar yapılabilir. Ayrıca gerekirse Dügâh perdesinde Râst çeşnili, Râst perdesinde Pençgâh çeşnisiyle çok küçük asma kararlar yapılabilir.
f- Donanımı: yalnız bakiye diyezli do Nîm Hicaz donanıma yazılır. Gerekli diğer değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru, Bûselik, Nîm Hicaz, Nevâ, Hüseynî, Acem, Gerdâniye, Muhayyer, Sünbüle, Tîz Çârgâh, Tîz Nevâ’dır.
h- Yeden’i: 2. aralıktaki la Dügâh perdesidir.
ı- Genişlemesi: Makam, tîz taraftan esâsen geniş bir bölgeye sahiptir. Pest tarafta ise asma karar tarzında Dügâh perdesine Râst çeşnisiyle ve Râst perdesine Pençgah çeşnisiyle inilebilir.
i- Seyir: Durak ve ya güçlü civarından seyre başlanır. Makamı meydana getiren çeşnilerde karışık gezinildikten sonra, Nevâ perdesinde Bûselik çeşnili yarım karar yapılır.
SEGÂH PERDESİNDE KARAR EDEN MÜREKKEB MAKAMLAR
Segâh perdesi
a- Durağı: Segâh perdesidir.
b- Seyri: Çıkıcıdır.
c- Dizisi: Segâh makamının dizisi, günümüze kadar “Yerinde Segâh beşlisine Eviç perdesinde bir Hicaz dörtlüsünün eklenmesidir “ diye tarif edilmiştir.
d- Güçlüsü: dizinin üçüncü derecesi Nevâ perdesidir.
e- Asma Karar Perdeleri: Güçlülük görevinden başka asma karar yeri olarak yine Nevâ perdesi en önemli perdedir. Bu perdede ayrıca Bûselik’li ve Uşşak’lı asma kararlar yapılır. f- Donanımı: Si ve mi için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîz e doğru; Segâh, Çârgâh, Nevâ, Dik Hisâr veya Hüseynî, Eviç, veya Acem, Gerdâniye, Sünbüle veya Muhayyer, Tîz Segâh veya Sünbüle, Tîz Çârgâh ve Tîz Nevâ’dır.
h- Yeden’i: 2. aralıktaki bakiye diyezli la Kürdî perdesidir.
ı- Genişlemesi: Segâh makamı tîz taraftan zaten kendi yapısı gereği genişlemiştir. Pest taraftan ise Segâh perdesinde durmayıp Dügâh perdesine Uşşak’lı ve Râst perdesine Râst çeşnisiyle düşülebilir.
i- Seyir: Segâh makamı güçlüsü dizinin 3. derecesi olması ve değişik çeşni ve dizilerden meydana gelmiş olması sebebiyle, mürekkeb makamdır.
DÜGÂH PERDESİNDE KARAR EDEN MÜREKKEB MAKAMLAR
Mürekkeb Isfahân Makamı
a- Durağı: Dügâh perdesidir.
b- Seyri: İnici-çıkıcıdır.
c- Dizisi: Basit Isfahân makamı dizisine Dügâh perdesinde bir Râst dörtlüsünün zaman zaman katılmasından meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Basit Isfahân’da da olduğu gibi Nevâ perdesi Mürekkeb Isfahân makamının da güçlüsüdür. Üzerinde Bûselik çeşnisiyle yarım karar yapılır.
i- Seyir: Ya Beyâtî dizisi ile veya Dügâh perdesindeki Râst dörtlüsü ile güçlü Nevâ perdesi civarından seyre başlanır. Zaman zaman Dügâh perdesindeki Râst çeşnisi gösterilerek Beyâtî dizisinde dolaşılır.
RÂST PERDESİNDE KARAR EDEN MÜREKKEB MAKAMLAR
Nikrîz Makamı
a- Durağı: Râst perdesidir.
b- Seyri: İnici-makamıdır. Bazen çıkıcı olarak da kullanılmıştır.
c- Dizisi: Yerinde Nikrîz beşlisine 5. derece Nevâ perdesi üzerinde, bir Râst dörtlüsünün ve yine aynı perdede bir Bûselik dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Makamın dizisinin 5. derecesi olan Nevâ perdesi yarım karar perdesidir. Bu perde üzerinde Râst veya Bûselik çeşnisiyle yarım karar yapılı.
e- Asma Karar Perdeleri: Güçlü Nevâ perdesinde yarım karar Râst çeşnisiyle yapılmışsa, yine Nevâ perdesindeki Bûselik çeşnili kalış asma yapılır.
f- Donanımı: Si için bakiye bemolü, fa ve do için bakiye diyezi donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru: Râst, Dügâh, Dik Kürdî, Nîm Hicaz, Nevâ, Hüseynî, Eviç veya Acem, Gerdâniye, Muhayyer’dir.
h- Yeden’i: 1. aralıktaki bakiye diyezli fa Irak perdesidir. Tam karar sırasında yedenin önemi büyüktür.
ı- Genişlemesi: Nikrîz makamı genellikle tîzde genişlemiş kısım da pek dolaşmaz. En çok kullanılan genişleme pest taraftan yapılandır ki, bu da Yegâh perdesi üzerine bir Râst dörtlüsü getirmekle yapılır.
i- Seyir: Güçlü Nevâ perdesi civarından veya bazen de Nikrîz beşlisinin seslerinden seyre başlanır.
IRÂK PERDESİNDE KARAR EDEN MÜREKKEB MAKAMLAR
Irâk Makamı
a- Durağı: Irak perdesidir.
b- Seyri: Çıkıcıdır.
c- Dizisi: Irak perdesindeki Segâh dörtlüsü ile yerinde Uşşak dörtlüsünün birleşmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Dügâh perdesidir. Makamın yarım kararı bu perde üzerinde Uşşak çeşnisiyle yapılır.
e- Asma Karar Perdeleri: Irak makamı ağırbaşlı bir makamdır. Nevâ perdesi üzerindeki Bûselik beşlisinde fazla gezinmez.
f- Donanımı: Si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru: Irak, Râst, Dügâh, Segâh, Çârgâh, Nevâ, Hüseynî, Acem, Gerdâniye, Muhayyer’dir.
h- Yeden’i: 1. çizgideki bakiye diyezli mi Acem Aşîrân perdesidir ve karar sırasında görevi önemlidir.
ı- Genişlemesi: Yukarıda “e” maddesindeki gibi pest taraftan genişler.
i- Seyir: Durak veya güçlüden başlayıp makamı meydana getiren çeşnilerde karışık gezinildikten sonra güçlü Dügâh perdesinde Uşşak çeşnisiyle yarım karar yapılır.
ACEM AŞÎRÂN PERDESİNDE KARAR VEREN MÜREKKEB MAKAMLAR
Şevk-u Tarab Makamı
a- Durağı: Acem Aşîrân perdesidir.
b- Seyri: İnici-çıkıcıdır.
c- Dizisi: Yerinde Sabâ makamı dizisine yerinde Acem Aşîrân makamı dizisinin, yani Acem Aşîrân perdesindeki Çârgâh dizisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Şevk-u Tarab makamının giriş seyrinde Sabâ makamının önemli bir yer tutar. Bu yüzden Sabâ makamının güçlüsü olan Çârgâh perdesi, Şevk-u Tarab makamının birinci derece güçlüsüdür.
e- Asma Karar Perdeleri: Giriş seyrinde önemli bir yer tutan Sabâ makamının bütün özellikleri Şevk-u Tarab makamımda da geçerlidir.
f- Donanımı: Sabâ makamı gibi si için koma bemolü, re için bakiye bemolü donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru: Sabâ dizisi; Dügâh, Segâh, Çârgâh, Hicaz, Dik Hisâr, Acem, Gerdâniye, Şehnaz veya Dik Şehnaz, Tîz Segâh, Tîz Çârgâh. Acem Aşîrân dizisi: Acem Aşîrân, Râst, Dügâh, Kürdî, Çârgâh, Nevâ, Hüseynî, Acem’dir.
h- Yeden’i: 1. çizgideki mi Hüseynî Aşîrân perdesidir.
ı- Genişlemesi: Makam, yapısı gereği, oldukça geniş bir seyir alanına sahiptir.
i- Seyir: Sabâ makamı ile seyre başlanır. Bu makamı meydana getiren çeşnilerde Sabâ makamının bütün özellikleri gösterilerek gezinilir ve birinci mertebe güçlü Çârgâh perdesinde Zîrgûle’li Hicaz çeşnisiyle yarım karar yapılır.
HÜSEYNÎ AŞÎRÂN PERDESİNDE KARAR EDEN MÜREKKEB MAKAMLAR
Hüseynî Aşîrân Makamı
Eskiden bu makama Vech-i Hüseynî adı verilirdi.
a- Durağı: Hüseynî Aşîrân perdesidir.
b- Seyri: İnicidir.
c- Dizisi: Yerinde Hüseynî makamı dizisine, Hüseynî Aşîrân perdesinde bir Uşşak dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Giriş seyrinde hakim olan Hüseynî makamının güçlüsü,Hüseynî perdesi, bu makamda da güçlüdür.
e- Asma Karar Perdeleri: Hüseynî Aşîrân makamının önemli bir kısmını meydana getiren Hüseyn makamının bütün asma karar perdeleri bu makamda da geçerlidir.
f- Donanımı: Hüseynî makamı gibi si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru: Hüseynî Aşîrân, Irak, Râst, Dügâh, Segâh, Çârgâh, Nevâ, Hüseynî, Eviç, Gerdaniye, Muhayyer’dir.
h- Yeden’i: Portenin altındaki re Yegâh, perdesidir.
ı- Genişlemesi: Hüseynî Aşîrân makamı pek geniş bir alanda seyr etmez. Bununla beraber çok gerekirse Dügâh perdesi üzerinde bulunan Hüseynî beşlisi simetrik olarak Muhayyer perdesi üzerine göçürülebilir.
i- Seyir: Yerindeki Hüseynî dizisi ile güçlü Hüseynî perdesi civarından seyre başlanır.
YEGÂH PERDESİNDE KARAR VEREN MÜREKKEB MAKAMLAR
Ferahfezâ Makamı
a- Durağı: Yegâh perdesidir.
b- Seyri: İnicidir.
c- Dizisi: - Acem makamı dizilerine, Acem Aşîrân perdesindeki Çârgâh dizisinin ve Yegâh perdesindeki Bûselik dizisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
2- Acem Aşîrân makamı dizisine Yegâh perdesindeki Bûselik dizisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
d- Güçlüsü: Ferahfezâ inici bir makam olduğu için güçlü, tîz durak Acem perdesidir. Makamın yarım kararı Çârgâh çeşnisiyle bu perdede yapılır.
e- Asma Karar Perdeleri: Ferahfezâ seyri sırasında zaman zaman Nevâ perdesinde Bûselik çeşnisiyle asma kararlar yapılır ve bu sırada bakiye diyezli do Nîm Hicaz perdesi de yeden olarak kullanılır.
f- Donanımı: Si için küçük mücenneb bemolü donanıma yazılır.
g- Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tîze doğru: Yegâh’ da Bûselik dizisi; Yegâh, Râst, Dügâh , Kürdî, Çârgâh, Nevâ’ dır.
h- Yeden’i: Portenin altındaki bakiye diyezli do Kaba Nîm Hicaz perdesidir.
ı- Genişlemesi: I. çeşit Ferahfezâ dizisi, tîzden ve pestten 14 seslik bir seyir alanına sahiptir.
i- Seyir: Tîz durak Acem perdesi civarından Acem’ de Çârgâh beşlisi ile Acem Aşîrân makamı gibi seyre başlanır.